Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 14 Ocak 1923’te hayata gözlerini yuman annesi Zübeyde Hanım vefatının 100’üncü yılında İzmir’de, anıt mezarı başında anılacak. Zübeyde Hanım’ın kabri, mevcut formu şahsen Atatürk tarafından belirlenmiş, Karşıyaka’da Zübeyde Hanım Caddesi üzerindeki bir parkta yer alıyor.
ZÜBEYDE HANIM KİMDİR?
1857 yılında Selanik’te doğan Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923 tarihinde hayatını kaybetmiştir. Osmanlı evresinde, 2. Mehmed vaktinde Karaman’dan Rumeli’ye göçen ve Selanik yakınlarındaki Langaza’da toprak işleri ile uğraşan bir Türkmen ailesi olan Hacı Sofu ailesindendir. Mustafa Kemal Atatürk’ün anne soyu da, Karaman’dan gelerek Selanik ile Manastır’ın ortasında bulunan Vodina Sancağı’na bağlı “Sarıgöl” de denilen “Kayalar” Nahiyesine yerleştiler. Aile, sonradan Selanik yakınlarında bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza’ya yerleşmiştir.
Dedesi Feyzullah Efendi’in taşıdığı “Sofu-zade” (Sofular) lâkabı, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer isimleri ve ailedeki anıların gösterdiği üzere, Mustafa Kemal Atatürk’ün anne soyu Karaman’dan Rumeli’ye gelen ve bundan ötürü da “Konyarlar” olarak Rumeli’de anılan Yörük Türkmenlerdendir. Zübeyde Hanım, 1857’de Lankaza’da dünyaya gelmiştir. Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Periyodunda bayanların okula gitmesi yaygın olmadığı için, okur müellif oluşu nedeniyle kendisi de Zübeyde Molla olarak anılırdı.
ATATÜRK’ÜN BABASI ALİ İSTEK EFENDİ İLE EVLİLİĞİ
Selanik’te Gümrük Koruma Teşkilatında memur Ali İstek ile 1871 yılında şimdi 14 yaşında iken evlenmiştir. Ali İstek, sarışın ve mavi gözlü bir bayanla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve derin mavi gözlü bu bayana sevdalandığını belirtmiştir.
Yeni çift Selanik Yenikapı semtinde yeni hayatını başlatmış ve Zübeyde Fatma, Ömer ve Ahmet isimli çocukları doğmuştur. Fakat Fatma bu periyotta ölmüştür. Eşi Ali Rıza’nın Yunanistan hududunda Çayağzı (ya da Papaz Köprüsü)’na tayin ediliği için taşınmış ve orada Ömer ve Ahmet hayatını kaybetmiştir. 1881’de dördüncü çocukları Mustafa, 1885’te Makbule, 1889’da Naciye doğmuştur. Naciye, küçük yaşta veremden hayatını kaybetmiştir. Ali İstek Efendi de 1888 yılında ölmüştür.
Zübeyde, çocuklarını da alarak ağabeyi Hüseyin Bey’in Langaza’daki çiftliğine git Babasının erken vefatının ve dayısının çiftliğinde ailenin erkeği olarak yaşadıklarının Mustafa üzerinde derin tesirleri olduğu düşünülmektedir.
ZÜBEYDE HANIM’IN İKİNCİ EVLİLİĞİ
Abisine daha fazla yük olmak istemeyen Zübeyde Hanım, ikinci evliliğini Selanik Gümrükler Başmüdürü Ragıp Bey ile yapmıştır. Ragıp Bey’in de evvelki evliliğinden dört çocuğu vardı. Bu evlilik, babasının anısına hürmet gösterilmediğini düşünen Mustafa Kemal’i kızdırmıştır. Zübeyde Hanım Balkan Savaşı’ndan sonra Ragıp Bey’den ayrılmış ve artık Osmanlı toprağı olmaktan çıkan Selanik’i terk ederek kızı Makbule ile birlikte İstanbul’a göç edip Beşiktaş Akaretler’de bir meskene yerleşmiştir.
1919’da Anadolu’ya çıktığından beri görmediği ve üstelik Osmanlı Padişahı tarafından hakkında vefat buyruğu verildiğini öğrendiği oğlu Mustafa Kemal ile lakin 14 Haziran 1922’de Adapazarı’nda tekrar buluşan Zübeyde Hanım, onun yanına Ankara’ya yerleşmiştir. Lakin bu kentin sert iklim şartları sıhhatini olumsuz etkileyince tedavi gayesiyle 18 Aralık 1922’de İzmir’e gitmiştir. Son günlerini Latife Hanım Köşkü’nde geçiren Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923’te 66 yaşında hayatını kaybetmiştir. İzmir’in Karşıyaka ilçesinde 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmaktadır.